Οι κυριότερες παθήσεις των ματιών στην παιδική ηλικία

Οι διαθλαστικές ανωμαλίες

Οι συνηθέστερες παθήσεις των  ματιών στην παιδική ηλικία είναι οι διαθλαστικές ανωμαλίες (υπερμετρωπία, αστιγματισμός, μυωπία) και ο στραβισμός. Πολλές από αυτές αν δεν εντοπιστούν και αντιμετωπιστούν έγκαιρα και σωστά, μπορεί να καταλήξουν σε απώλεια της όρασης που θα συνοδεύει το παιδί σε όλη την υπόλοιπη ζωή του.

Όσον αφορά τις διαθλαστικές ανωμαλίες, αυτές εμφανίζονται περίπου στο 20% των παιδιών, με διαφορετική βέβαια βαρύτητα. Όταν υπάρχουν δεν επιτρέπουν τον εστιασμό του ειδώλου πάνω στον αμφιβληστροειδή (και συγκεκριμένα στην ωχρά κηλίδα) γεγονός που προκαλεί θολή όραση. Η αιτία εμφάνισής τους δεν είναι γνωστή και ενώ κληρονομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες ενοχοποιούνται, φαίνεται ότι και άλλοι άγνωστοι παράγοντες συμμετέχουν στη δημιουργία τους.

Σήμερα είναι γενικά αποδεκτό ότι όταν ο ένας από τους δύο γονείς φοράει γυαλιά από την παιδική του ηλικία, τότε κάθε παιδί αυτού του ζευγαριού έχει πιθανότητα 25% να εμφανίσει κάποια διαθλαστική ανωμαλία, ενώ αυτή ανέρχεται στο 50% όταν και οι δύο γονείς φορούν γυαλιά.

Σε πολλά παιδιά υπάρχει κάποια κληρονομική προδιάθεση, η οποία είναι δυνατόν να εκφραστεί όταν συνυπάρξουν συνθήκες που ευνοούν την εκδήλωσή τους, όπως πολύωρη καθημερινή κοντινή χρήση των ματιών, κακός φωτισμός αλλά και κακή στάση του σώματος και κακή διατροφή. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί το ποσοστό των παιδιών που εμφανίζουν διαθλαστικές ανωμαλίες.

• Αλλά ας δούμε πιο αναλυτικά αυτές τις ανωμαλίες της διάθλασης και τα κύρια χαρακτηριστικά τους.

Η υπερμετρωπία

Η υπερμετρωπία μαζί με τον αστιγματισμό αποτελούν τις συχνότερες διαθλαστικές ανωμαλίες της προσχολικής ηλικία. Τα νεογνά και τα βρέφη έχουν φυσιολογικά κάποιο βαθμό υπερμετρωπίας, η οποία καθώς το παιδί μεγαλώνει σβήνει στα πρώτα σχολικά χρόνια. Αυτή η μικρή συνήθως υπερμετρωπία που υπάρχει τα πρώτα χρόνια της ζωής προκαλεί μια θόλωση της όρασης για μακρινές και κοντινές αποστάσεις που όμως αντιρροπείται απόλυτα από μια εγκεφαλική λειτουργία που τα παιδιά διαθέτουν σε μεγάλο βαθμό και λέγεται «προσαρμογή». Τα μικρά παιδιά έχουν την ικανότητα ανά πάσα στιγμή να «καθαρίζουν» την εικόνα και έτσι να μη βλέπουν θολά. Σε κάποια από αυτά, η προσπάθεια για καθαρή εικόνα δημιουργεί στραβισμό. Σε άλλα πάλι η προσπάθεια αυτή δημιουργεί κόπωση στο διάβασμα, κυρίως στην σχολική ηλικία.

Στις τελευταίες αυτές κατηγορίες παιδιών χορηγούνται συνήθως γυαλιά μετά από εξέταση στον ειδικό οφθαλμίατρο.

Ο αστιγματισμός

Ο αστιγματισμός από την άλλη πλευρά είναι δυνατόν να υπάρχει σε κάθε ηλικία. Είναι μια διαθλαστική ανωμαλία το μέγεθος της οποία δεν παρουσιάζει μεγάλες μεταβολές. Το παιδί βλέπει παραμορφωμένους στόχους σε κάθε απόσταση. Οφείλεται συνήθως σε μικροατέλειες του χιτώνα εκείνου του ματιού που λέγεται κερατοειδής. Στις περιπτώσεις εκείνες που ο αστιγματισμός είναι αρκετός και εμποδίζει τη φυσιολογική όραση πρέπει το παιδί να φορέσει διορθωτικά γυαλιά.

Η μυωπία

Η μυωπία είναι η διαθλαστική ανωμαλία με τη μεγαλύτερη συχνότητα κατά τη διάρκεια της σχολικής ηλικίας αφού υπάρχει σε ποσοστό 20-25% των μαθητών. Το παιδί βλέπει θολά μακρυά αλλά βλέπει καλά κοντά. Πολύ συχνά δεν μπορεί να διαβάσει στο σχολικό πίνακα και αναγκάζεται να βλέπει αυτά που γράφει ο διπλανός του. Η μυωπία αυξάνεται με την ηλικία και συμβαδίζει με τη γενικότερη ανάπτυξη του παιδιού. Διακρίνεται σε απλή ή σχολική μυωπία, όταν οι βαθμοί της μυωπίας δεν ξεπερνούν τους έξι και σε υψηλή όταν υπερβαίνει αυτό το όριο.

Η τελευταία δεν είναι απλά μια διαθλαστική ανωμαλία, αφού συχνά συνδυάζεται και με βλάβες των διαφόρων χιτώνων του οφθαλμού, γεγονός που προδιαθέτει σε διάφορες επιπλοκές (αποκόλληση υαλοειδούς, αμφιβληστροειδούς) αργότερα. Έτσι, παιδιά με υψηλή μυωπία πρέπει να παρακολουθούνται συστηματικά. Η θεραπεία της μυωπίας στην παιδική ηλικία είναι η σωστή διόρθωσή της με γυαλιά.

«Τεμπέλικο μάτι»!..

Όπως αναφέρθηκε ήδη σε προηγούμενο άρθρο μας με τίτλο «Η ανάπτυξη της όρασης στα παιδιά», στο φύλλο του Πρωινού Λόγου (20/6/2012) οτιδήποτε εμποδίζει τη φυσιολογική ανάπτυξη και εξέλιξη της όρασης στην παιδική ηλικία όταν το οπτικό σύστημα συνεχώς ωριμάζει είναι δυνατόν να οδηγήσει σε απώλεια μεγάλου μέρους αυτής, δηλαδή σ’ αυτό που γενικά ονομάζουμε αμβλυωπία ή «τεμπέλικο μάτι». Ορισμένες διαθλαστικές ανωμαλίες όπως η υπερμετρωπία πάνω από πέντε βαθμούς στα δύο μάτια, η μυωπία πάνω από οκτώ με εννέα βαθμούς στα δύο μάτια, ο αστιγματισμός πάνω από τρεις βαθμούς στα δύο μάτια και κυρίως η διαφορά στη διαθλαστική ανωμαλία του ενός ματιού από το άλλο, είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε ...τεμπέλικα μάτια αν δεν αντιμετωπιστούν σωστά στη διάρκεια των πρώτων έξι-επτά κρίσιμων οπτικά χρόνων της ζωής.

Δεδομένου δε ότι τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας δεν διαμαρτύρονται για θολή όραση (αφού δεν γνωρίζουν ποια είναι η φυσιολογική) είναι εύκολο να καταλάβει κανείς στην αξία της προληπτικής οφθαλμολογικής εξέτασης των παιδιών της προσχολικής ηλικίας από τον ειδικό Οφθαλμίατρο, αφού η εντόπιση μιας σημαντικής διαθλαστικής ανωμαλίας και η έγκαιρη αντιμετώπισή της οδηγούν στην αποφυγή του τεμπέλικου ματιού και της όποιας οπτικής αναπηρίας, που διαφορετικά μπορεί να συνοδεύει το παιδί αυτό στο υπόλοιπο της ζωής του.
Καθώς τώρα το παιδί γίνεται έφηβος, και η ψυχοσύνθεσή του αλλάζει, προβάλλει μια ολοένα και μεγαλύτερη τάση για απεξάρτηση από τα γυαλιά του. Η χρήση των μαλακών φακών επαφής μπορεί να απαλλάξει το νεαρό έφηβο από τα γυαλιά του για κάποια χρονικά διαστήματα, πάντοτε όμως με τη σωστή παρακολούθηση του Οφθαλμίατρου.

Διαθλαστική χειρουργική

Τα τελευταία χρόνια η διαθλαστική χειρουργική διορθώνει με επιτυχία τις περισσότερες διαθλαστικές ανωμαλίες και απαλλάσσει το νεαρό ενήλικα πλέον από τα γυαλιά ή τους φακούς επαφής.

Απαραίτητη φυσικά προϋπόθεση για καλή όραση, χωρίς οπτικά βοηθήματα είναι η δημιουργία σωστής όρασης κατά τα πρώτα κρίσιμα χρόνια, μέχρι δηλαδή την ηλικία των 6-7 χρόνων.

Πολλοί γονείς με ρωτούν: γιατρέ, γιατί να προσπαθούμε τόσο πολύ και να στεναχωρούμε το παιδί μας σε τόσο μικρή ηλικία, αφού όταν μεγαλώσει μπορεί να κάνει μια διαθλαστική εγχείρηση και να μην έχει πια πρόβλημα; Η απάντηση είναι μία: Ότι και να κάνει κανείς σε ένα μάτι που δεν έμαθε να βλέπει στην παιδική ηλικία, δεν μπορεί να βελτιώσει την όρασή του αργότερα.

Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω για μία ακόμη φορά τη μεγάλη αξία της προληπτικής προσχολικής οφθαλμολογικής εξέτασης, αφού η αμβλυωπία (τεμπέλικο μάτι) είναι πάθηση αναστρέψιμη, πάντα μέσα στα χρονικά πλαίσια της παιδικής ηλικίας.

Ι.Α. Ασπρούδης,
Καθηγητής Οφθαλμολογίας
Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων